Kediler uzaylı mıdır yoksa onların da kalbini mi kırdılar? Sosyal medyada komik kedi videolarına çoğumuz göz atmıştır. Bu videolarda kedilerin bazı hareketleri neden yaptıklarını anlamayız. Bizi kızdırmadıkça çoğu zaman hareketlerine sadece gülüp geçeriz. Kedi sahipleri kendi aralarında sohbet ederken genellikle şöyle bir cümle geçer: ''Kedime anlam veremiyorum''. Bu yazıda kedilerin adını uzaylıya çıkartan bazı hareketlerin olası nedenlerini ele alacağız. Kedilerde davranış bozuklukları ve olası nedenleri nelerdir?
Yırtıcı saldırganlık
Çoğunlukla insan bedeninin oyuncak olarak devam ettirilmesi kaynaklıdır. Saldırganlık farklı boyut halini alabilir. Erken dönemde kurbanın (yani bizim), hareketsiz haldeyken dahi saldırılara ansızın maruz kalmasına yol açar. Stresle ilişkili yırtıcı saldırganlık 5-7 ay arası zirve yapar.
Yaygın kaygı bozukluğu
Kronik ve yüksek düzeyde stres kaynaklıdır. Canlının duygulanmasının ve davranışlarının stres yönünde olumsuz etkilenmesine yol açar. Canlı daha henüz bir olayla karşılaşmasa dahi, stres belirtileri göstermeye başlar. Gün içinde stres davranışları nedensiz ortaya çıkar. Stres fizyolojisi canlının genel davranışlarını yönlendirmektedir.
Kedinizde yaygın kaygı bozukluğu varsa şunları görebilirsiniz: Uyku bozuklukları, beslenme bozuklukları, sosyal etkileşimde bozukluklar, uyarılabilirliğin artışı,tolerans düşüklüğü, sese duyarlılığın artışı, saklanma, öngörülemez davranışlar, spesifik olmayan uyaranlara verilen korku, kaygı, stres ve telaşlılık davranışları...
Travma sonrası stres bozukluğu
Kedide bu hastalık, sempatik sinir sistemini çok yoğun olarak aktive edecek rahatsız edici bir olayın sonrasında ortaya çıkar. Olayı kedinin yaşaması gerekmez. Görmesi ve duyması yeterli olabilir. Olay sonrası, olayı anımsatan uyaranların varlığında kedide stres tepkileri oluşur
Saldırganlık
Saldırganlık normal kabul edilen bir davranış olsa da aslında bazı davranış bozukluklarında bir semptomdur. Stres, kaygı, korku duygusunda 4F (Korku, saldırma,kaçma, telaş) davranışlarından biridir. Fizyolojiktir. Bağlamdan kopuksa davranış bozukluğu deme ihtimalimiz vardır.
Saldırganlık vb diğer davranışlarda, limbik sistem(beynin duygularımızı işlemesinden ve davranışlarımızın düzenlemesinden somlu yapılardır.). Amygdala(beynin özellikle korku ve cesaret duygularıyla ilgili kısmı) aktif çalışırken, prefrontal lob aktivitesi azalmıştır. Saldırganlığın kontrol bozukluğu olarak değerlendirilme ihtimali vardır. Saldırganlık stratejik bir davranıştır. Sonuca ulaşmakta avantajlıysa pekiştiririz.
Anneden erken ayrılan yavrularda strese duyarlılık nedeniyle saldırganlık daha çok yaşanır. Bu nedenle sokaktan yavru kedi sahiplenirken anne kedinin etrafta olup olmadığını kontrol edin. Yetersiz sosyalizasyon nedeniyle sosyal etkileşimlerde kaygı artışına bağlı saldırganlık yaşanır. Sosyal etkileşimde güvensizlik, fiziksel ya da psikolojik cezalandırma nedeniyle saldırganlık oluşur.
Periuri
En sık evden atılma sebebidir. Tuvalet kabı dışına idrar ya da dışkı yapılmasını ifade eder. Tuvalet yapma, işaretleme olarak iki farklı şekilde oluşur.
Periuri Kazıma var. Çömelerek idrar yapar. Miktarı çoktur. Çoğunlukla yüzeyseldir. Dışkılama da bazen görürüz. Tuvalet kullanımı çoğunlukla azalmıştır. Giysi ve yatağı genellikle seçer.
İşaretleme davranışı
İşaretleme kedinin sosyal çatışma yaşamasına bağlıdır. Çatışma yaşadığı canlıyla yakın temasa girmekten kaçınmak için feromonal iletişim kurmak için kullanır. Altında çoğunlukla stres nedeni mevcuttur.
Kazıma yoktur. Çoğunlukla arkasını dönerek işaretleme yapar. Miktar nispeten azdır. Bazen dışkı da eşlik eder. Tuvalet kullanımı aynıdır. Ocak, fırın, giysileri seçerler. Kastre Erkeklerde %5-12 Steril Dişiler %4-5 Çok haneli evler riskli 10 kediden fazla kedi varsa en az biri %100 işaretleme yapar. Medikal sorunl kaynaklı görülme oranı %30 dur.
Feline kompulsif bozukluklar
Nedensiz tekrarlayıcı davranışlardır. Kedi stres ve kaygı ilişkili durumlarda tekrarlayan davranışlar yaparak hedoni (aşırı mutluluk hali) sonucu rahatlar. Bu rahatlamaya bağlı olarak çoğunlukla motivasyondan bağımsız kompulsif davranışlar yerleşik hale gelir. Yoğun stres yaşayan ya da strese duyarlı kedilerde görülmektedir.
Vokalizasyon olabilir. Volta atma görülür. Kendini aşırı yalama, emme vardır. Kendi tüyünü kopartır. Uzuvlarını ya da bedeni ısırma vardır. Eşya ya da başka canlıyı emmer . Pika ( gıda niteliği olmayan maddeleri yeme ve yalama davranışı) yapar. Kaprofaji (dışkı yeme) farkedersiniz. Oryantal kedi ırkları yatkındır. Anneden erken ayrılma kaynaklı yaşanır.. Erken dönem beslenme eksikliği olduysa farkederseniz. TSSB, kaygı bozukluğuyla beraber seyredebilir. Cezalandırma kaynaklı da yaşanır.
Ayrılık kaygı bozukluğu
Kedinin, bağımlı olduğu canlı ya da canlılardan fiziksel olarak izole olmasıyla ortaya çıkan distres(stres, kaygı ve panik atak) davranışlardır. Başlangıçta akb görmesek de, patolojik bağımlılık davranışları görürüz. Örnek: Aşırı ilgi isteği, fiziksel temas isteği, takip, telaşlılık, elden yeme vb.
Bağımlılığın düzenlenmediği ya da stresin arttığı durumlarda, Ayrılık öncesi, hazırlığı, esnası ya da sonrasında; Vokalizasyon ,periuri ve eşya parçalama, dağıtma yaşanır.
Yıkıcı davranışlar/Eşya tırmalama
Çoğunlukla eşya tırmalama ve eşya parçamala olarak görülmektedir. Eşya tırmalama, kedinin tür içi ya da türler arası etkileşimde kimyasal ve görsel iletişim için belirli alanlara işaret ve koku bırakmasıdır. Çatışma ve stres yaşayan kedilerde gözlersiniz. Tırnak kapsülünü uzaklaştırmak için de yaparlar.
Kedi çoğunlukla canlıların görebilmesi için en görünen yerleri tırmalar. Çok kedili evlerde görülme olasılığı daha fazladır. Tırmalama tahtası, alanı, eksikliği ya da konum hatasından yaşanır. Çatışmaya yaşayan kediye bağırmak, bir şey atmak, kızmak vs çatışmayı arttırır! Kedinin dikkatini gıda, oyuncak ile korkutmadan dağıtmak işe yarar. Çoğunlukla yaşam alanı ve ortak alanlardaki görünür, göze batan yerlere tırnakla işaret bırakma ve feromon bırakır. Bu nedenle mobilyaların görünür yüzü ve halılar istenmeyen yerlerin başında gelir. Maddi değeri yüksek ya da kedinin kendine zarar verme potansiyeli durumlar için yönetimsel uygulamalar gerekir. Kompulsif ve yoğun stres ilişkili durumlarda farmakolojik ajanlar öneririz. Tırnak kesimi, kapsülü çıkartma ihtiyacını azlatır. Doğru lokasyonlara kedinin tercihine göre çevre zenginleştirme amacıyla tırmalama alanları olumlu sonuç verir.
Feline kognitif disfonksiyon
İlerleyen yaşa bağlı olarak merkezi sinir sistemi hücrelerinin ölümüne ve işlevsizliğine bağlı gelişen uyku bozuklukları, yeme düzeni bozukluğu, sosyal ilişki bozukluğu, amnezi vb. davranışların geliştiği geri dönüşümsüz bir zihinsel işlev bozukluğudur.
Kedinizde yukarıda bahsettiğim davranışları farkettiyseniz bir veteriner hekime kenizi muayene ettirmenizi öneririm. Stres genel olarak homeostasisin bozulmasında önemli bir faktördür.
Bu yazıdaki bilgiler Royal Canin Student Academy veteriner psikoloji, psikiyatri ve davranış bozuklukları etkinliğinden alınmıştır. Dvm, MSc, DVM Gökhan DURUKAN kedi davranış bozuklukları sunumundan bilgiler alınıp düzenlenmiştir.
Kediniz için davranış bozukluğu ve psikolojik sorun nedeniyle davranış muayenesi ihtiyacınızı ölçmek isterseniz Gökhan Durukan'ın yayınladığı testi cevaplayıp daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Bu yazıyı kargala!
