Viruslarla mücadelede aşı, interferon ve antiviral ilaçların kullanıldığını biliyoruz. Aşılar inaktif veya canlı virus olarak uygulanan ajanlardır. İnterferonlar ise organizmada sentezlenen antiviral moleküllerdir. Antiviral ilaçlar etki ettiği virusun zarflı veya zarfsız olması. Hücreyi enfekte etme veya yayılma gibi aşamalarda durduran farmakolojik ajanlardır. Bir de İnterferens denilen olay vardır viruslar bunu kendi kendilerine yapar. İnterferens, bir hücreyi enfekte eden virusun bu hücreyi başka bir virusun enfekte etmesini engellemesidir. Antibiyotikleri de viral enfeksiyonlarda sekonder (ikincil) bakteriyel enfeksiyonu engellemek için kullanırız. Nane limon içtikten sonra uyuyup iyileşmeyi beklediğimiz de olur.
Veteriner hekimlerin hastalarına böyle bir öneride bulunma şansı yoktur. Bu yüzden veteriner hekimlikte antivirallerin ve koruyucu uygulamaların (aşılama) önemi büyüktür.
İnterferonlar ve interferon direnci
''İnterferonlar, değişik stimulanların varlığında hücre tarafından sentezlenen ve salgılanan diğer hücreleri aktif virus enfeksiyonlarından koruyan proteinlerdir''. İnterferonları ricketssia, bazı bakteriler, mycoplasma, protozoa ve nükleik asitler de indükler (salınımını uyarır). Lökositler (beyaz kan hücresi) tarafından yapılan IFN-a (interferon-a). Fibroblastlar (bağ doku hücresi) tarafından yapılan IFN-b . Makrofajlar (fagositoz özelliği olan savunma sistemi elemanı) tarafından yapılan IFN-g çeşitli interferon tipleridir. Bu interferonlar virus tarafından uyarılıp virus replikasyonu ( üremeyi) engeller. İnterferonlar programlı hücre ölümünü (apoptoz) P53 yolunu kullanarak meydana getirir. Bazılarının tümör hücresinin büyümesine de engel olduğu biliyoruz. Daha fazla interferon tipleri de mevcuttur.
İnterferonlar ısı ve proteolitik (protein parçalayan) enzimlere duyarlıdır. Virus spesifik değil canlı spesifiktir. Bundan dolayı da geniş antiviral etkinlikleri vardır.
Antibiyotik direnci yaygın olarak kullanılan bir kavramdır. Fakat durum interferon direncine gelince değişir. Viruslar da bakterilerin antibiyotiğe direnç oluşturması gibi interferona direnç oluştururlar. Viruslar sitokin reseptörüne bağlandıktan sonra meydana gelen aşağı akış sinyal olaylarını bloke eder. İnterferon stimulated genes (interferonla uyarılmış gen) aktivitesi düşer. Bu genler interferonla ilişkili proteinleri sentezleyen genlerdir. Kısacası fazla IFN üretimini önleyerek ve IFN tarafından indüklenen proteinlerin fonksiyonlarını inhibe eder. IFN yanıtını atlatırlar. H5N1 influenza (kuş gribi) , HPV (insan papilloma virusu) ve Japon Ensefalit Virusunu (JEV) bu özelliğe sahiptir.
Aşılar
Aşıların halk sağlığına etkisini ne kadar abartsak yeridir. Buna en büyük örnek çiçek hastalığı aşısını gösteririz. Bulaşıcı bir hastalığa karşı geliştirilen ilk aşıdır. 1796'da İngiliz doktor Edward Jenner, enfekte inek veya kedilerden bulaşan cowpox virus'unun variola virus'a bağışıklık sağladığını kanıtladı. 1958'den 1977'ye kadar WHO (Dünya Sağlık Örgütü) aşılama kampanyasıyla virusu eradike etti (ortadan kaldırdı).
Veteriner hekimler halk sağlığını korumak için aşılama çalışmalarını aksatmadan yaparlar. Şap (FMD), Kuduz (rabies), sığır brusellozu ve sığır tüberkülozu gibi zoonoz (hayvandan insana geçen) hastalıkların yayılmasını önlerler. Kuduz hastalığı tedavisi olmayan bir hastalıktır ve aşı yaptırarak kendinizi ve evcil hayvanınızı kuduzdan koruyabilirsiniz. Türkiye'de kuduz vakaları görülmeye devam ediyor.
Köpeklerden bir örnek verecek olursak; köpek gençlik hastalığı (distemper virus) önemli bir hastalıktır. Görülme sıklığı azımsanamaz seviyededir. Canine distemper virus köpeğinizde ön ve arka ayak pedlerinde sertliğe yol açar. Ne yazık ki bu hastalığın en hafif belirtisidir. Köpeğinizde sinirsel semptomları başta arka bacaklarda başlayan istemsiz kasılmalarla görürsünüz. Sonrasında bu kasılmaları çenede de görebilirsiniz. İstemsiz çene kasılmaları hayvanınızın artık düzgün yemek yiyemeyeceğini gösterir. Bunun sonucunda da hasta kaşektik olur (ileri derece zayıflık).
Canine distempera bağlı olarak ileri yaşlarda old dog ensefalit (yaşlı köpek beyin iltihabı) gözlenir. Beynin yangısı kaynaklı artık köpeğinizin hayati fonksiyonlarının bozulmasına yol açar. Bahçede bakılan bir köpekse siz olmadan gezintiye çıktığında evini unutup kaybolmasına yol açar. Canine distemper enfeksiyonun semptomları hafifletici tedavisi vardır ve köpek hayat boyu böyle yaşar. Uyutmaya kadar giden bir prognozu (hastalığın seyrini ve ne kadar süre devam edeceğini tahmin etme) vardır. Köpeğinizi bu hastalıktan sadece aşı yaptırarak koruyabileceğinizi biliyor muydunuz? Evcil hayvanlarda aşılama programı ve koruyuculuğundan başka bir yazımda detaylı bahsedeceğim.
Aşı karşıtı bir görüş içerisindeysen ve bunu evcil hayvanına da uyguluyorsan onun için nasıl bir tehlikeyi göze aldığını unutma. Veteriner hekiminizden bilgi almadan böyle bir karar vermeyin, Jenner'ın da kemiklerini sızlatmayın.
Virusların replikasyonu ve antivirallerin etkisi
Virusların üreme aşamalarını sevgilinle ayrıldıktan sonra en yakın arkadaşınla yaptığın ilk konuşmaya benzetirim. Ayrılık sonrası hemen arkadaşının evine gittin ve kapıyı çaldın. Üzgün suratını gören arkadaşın sana sarıldı (Virusun hücre yüzeyine tutunması). Eve girdin çantanı koydun salonda oturdun olayları anlatmaya başlamadan son sesizlikler. (Virus artık hücrenin içinde). Arkadaşına bütün olayları anlattığın o hararetli konuşmayla ilk öfkeni attın sakinleştin. Arkadaşın anlattıklarını değerlendirip sana tavsiyeler verdi eski sevgilinin analizini yaptı ve bundan sonra nasıl davranman gerektiğini söyledi. Sevgilinin sana uyguladığı baskıları farkedip sınırlandırıldığını görünce özgür hissettin (virus kapsitten ayrılır). Arkadaşının senin anlattıklarını dinleyip ayrılık sonrasına hazırlamasını da viral genom replikasyonu ve virusun genden protein sentezletmesine örnek verebiliriz. Tüm bu kapsitten ayrılma ve viral proteinlerin sentezletilmesi kısmına eklips(arkadaşınla konuştuğun kısım) denir. Aranızda konuştuklarınızın sır olarak kalacağını bilirsiniz(eklips dönemi gözle takip edilemez). Arkadaşınla konuşman sonucu toparladın, olgunlaştın(virus enfeksiyöz özellik kazanır) ve saçılmaya(yeni bir ilişkiye) hazırsın.
Arkadaşın hangi antiviral?
Eve ilk girdiğinde hemen konuşmaya başlayıp "eski sevgiline asla dönmeyeceksin" diyorsa (eklips döneminde etki edenler); Acyclovir, Vidarabine, Gancyclovir, Ribavirin , Amantadin, Azidovidin...
Kapıyı açtığında ilk dediği şey "ben sana demiştim, eve almayacağım seni, bıktım senden" ise; sülfatlı polisakkarit, deterjan ve antikorlara benzetebiliriz.
Bu yazıyı kargala!
